Toelichting op de expositie SUM in Natlab
Waarom?
Nederland wordt momenteel geconfronteerd met de dringende noodzaak om in 2040 1 miljoen woningen te realiseren. Tegelijkertijd is de vraag naar werk- en productieruimte net zo urgent. Alleen al in de logistieke sector is in 2050 zo’n 35 miljoen vierkante meter vastgoed nodig. Dit betreft zowel ruimte voor productie, kantoorruimte en locaties voor de creatieve industrie. Steden moeten bovendien duurzamer, klimaatadaptatiever, inclusiever en diverser worden, ondanks de beperkte beschikbare ruimte. Het concept Smart Urban Mix (SUM) biedt een mogelijk antwoord op deze complexe vraagstukken.
SUM beoogt de ontwikkeling van stedelijke gebieden waar zowel wonen, werken als leren in elkaars nabijheid plaatsvindt in een ‘slimme stedelijke mix’. In tegenstelling tot traditionele monofunctionele of gedeeltelijk gemengde buurten, hangt het succes van SUM af van de samenwerking tussen industrie, overheid, kennisinstellingen en de toekomstige gebruikers, waaronder bewoners, ondernemers, bedrijven, werknemers en studenten. Deze inclusieve aanpak is cruciaal voor het bereiken van de doelstellingen van SUM: het transformeren van stedelijke ruimtes die tegemoet komen aan de veranderende behoeften van snelgroeiende steden.
Wat?
De actuele stedelijke uitdagingen en de noodzaak om steden te verdichten vereisen een nieuwe stedelijke typologie. Het primaire doel van SUM is om een nieuw stedelijk systeem te creëren dat niet alleen werken, leren en leven in elkaars nabijheid mogelijk maakt, maar dat ook synergie daartussen bevordert. Het eindresultaat is een SUM-prototype. Dit is niet alleen een conceptueel raamwerk, maar ook een concept dat op een concrete locatie met de direct belanghebbenden wordt getest.
Hoe?
Dit onderzoek is geïnitieerd door FABRICations en Architectuurcentrum Eindhoven, waarbij vervolgens diverse partijen zijn aangehaakt. In overeenstemming met het triple helix model waarin de samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en onderwijsinstellingen centraal staat, zijn onder meer woningcorporatie Woonbedrijf, GEVA Vastgoed, gemeente Veldhoven en Eindhoven en Fontys Hogescholen aangehaakt bij het project.
Om de belanghebbenden en experts met elkaar te laten samenwerken is het proces van stadsplanning opnieuw vormgegeven. Het proces verkent de kansen van een nieuw stedelijk prototype waarin een hoogwaardige leefomgeving wordt gecombineerd met productie- en makerspaces. Een slimme stedelijke mix die duurzamer, economisch vitaler en leefbaarder is voor bewoners, werknemers en bezoekers. Dat roept tal van knelpunten op het gebied van wetgeving en techniek op/ Ook procesgeoriënteerde aspecten vormden een uitdaging. Deze zijn in een open dialoog op een praktische en interactieve manier aangekaart en besproken.
Waar?
Dit onderzoek richt zich op Brainport Eindhoven, een innovatief ecosysteem van hightech industrieën, kennisbedrijven en onderwijsinstellingen. De toekomst van de regio hangt af van het aantrekken van nieuw talent, waardoor de beschikbaarheid van voldoende en hoogwaardige werk- en woonruimtes van cruciaal belang is. Om aan juist deze behoefte tegemoet te komen, wordt de ontwikkeling van het SUM-prototype getest op bedrijventerrein De Run, een industrieterrein in Veldhoven-zuid.
SUM prototype
‘Verdubbeling van de stad’ ligt aan de basis van deze studie. Een nieuwe ‘woonstad’ wordt bovenop een bestaande ‘werkstad gecreëerd. Het SUM-concept is getest op bedrijventerrein De Run, met dit prototype als resultaat. Bij het vormgeven van de nieuwe stedelijke woonblokken op de werkstad is een multidisciplinair team van uiteenlopende experts betrokken. Ze hebben de kansen en valkuilen van het concept verkend. Het mixen van verschillende functies roept immers tal van vragen op het gebied van milieuzonering, bouwregelgeving, logistiek en mobiliteit op. Ook financiële en economische aspecten, bouwfysica, circulariteit, duurzaamheid en onderzoek naar sociale dynamiek zijn van belang. Er zijn waardevolle inzichten gegenereerd, tegelijk zijn nieuwe vragen en problemen geformuleerd.
Uitdagingen en kansen
Gemengde stedelijke gebieden hebben veel voordelen: ze vormen de basis voor een aantrekkelijke stedelijke omgeving, maximaliseren de kansen op duurzaamheid en circulariteit door de uitwisseling van energie- en materiaalstromen, stimuleren een bloeiende economie, pakken de klimaatverandering aan, verminderen de afstand tussen wonen en werken, en zorgen voor diversiteit en sociale inclusie. Een succesvolle functiemix is een veelzijdige uitdaging op zowel architectonisch als stedenbouwkundig gebied. Het gaat verder dan alleen het ontwerpen van een nieuw stadsblok, het vereist een integratie hiervan in het bestaande stedelijke weefsel, waarbij overwegingen op het gebied van energie, afval, water en materiaalstromen worden meegenomen. Bovendien moeten specifieke stedelijke principes en strategieën worden toegepast om het aanpassingsvermogen en de veerkracht op lange termijn van een gemengde buurt te garanderen. Daarnaast brengt de combinatie van productieruimtes met woningen ook nieuwe uitdagingen met zich mee. Deze studie heeft, in twaalf verschillende onderwerpen, sturende principes geformuleerd.
Milieuregels
Ondanks milieucategorieën en de strikte regels om bepaalde afstanden tussen productie- en woonruimtes te bewaren, biedt het SUM-prototype creatieve ontwerpprincipes die een nauwere nabijheid van werk en leven mogelijk maken, en waarbij een rustige maar dynamische werk-leefomgeving wordt gecreëerd.
Bouwtechnologieën:
Waar de ruimtelijke ordening sterk door wettelijke regels wordt gestuurd, worden in dit project ‘bouwregels’ gehanteerd. Door (re)organisatie van functies en het toepassen van slimme gebouwtechnologie kunnen zowel omgevingen voor productieprocessen als veilige leefomstandigheden worden gecreëerd.
Financiële haalbaarheid
Het SUM-prototype is een model met hoge dichtheid, met volop mogelijkheden voor bouwfasering. Het concept gaat uit van twee lagen, boven op het dak van productie- en werkruimtes komt een extra woningbouwlaag.
Economisch ecosysteem
In de diverse economische ruimtes kan een breed scala aan economische activiteiten worden gehuisvest: kantoorruimte, creatieve bedrijven, makerspaces en industriële productie. Deze grote verscheidenheid aan functies resulteert in een veelzijdige omgeving die niet alleen de economische vitaliteit in het gebied bevordert, maar ook economische innovatie, veerkracht en circulaire concepten.
Autovrije woonlaag
Dit wordt bereikt door het opzetten van een interne logistieke corridor die alle productieruimtes bedient en toegang biedt tot de ondergrondse parkeergarage. Aan de logistieke behoeften van de bovenliggende woningen wordt voldaan door meerdere verticale verbindingen met de openbare ruimte op de begane grond en de ondergrondse parkeergarage.
Hybride structuur
Om tegemoet te komen aan de uiteenlopende behoeften van werk-, woon- en leerruimtes, zowel nu als in de toekomst, is een innovatief hybride structuursysteem ontwikkeld. Het combineert een betonstructuur voor elementen die een lange levensduur vereisen met een houten structuur voor flexibiliteit. Dit zorgt voor een naadloze integratie van verschillende functies, wat een hoge mate van aanpassingsvermogen oplevert.
Bouwfysica
Brandveiligheid, geluidsoverlast en luchtkwaliteit vormen grote uitdagingen in gebieden met gemengd gebruik. Om deze problemen aan te pakken, zijn niet alleen aanvullende maatregelen nodig, maar ook innovatieve ontwerpstrategieën voor efficiëntere oplossingen.
Klimaatadaptatie
Het meerlagige aspect van het model biedt een uitstekende mogelijkheid om klimaatuitdagingen aan te pakken en biodiversiteit te bevorderen. Er is ruimte voor flora en fauna en een riviertje. Een derde van het terrein is bedekt met weelderig bos, geïntegreerde hoogwaardige groene dakparken en een slim systeem voor het vasthouden en recyclen van water.
Circulariteit
Circulariteit omvat verschillende dimensies, waaronder de uitwisseling van restenergie en materiële hulpbronnen tussen verschillende functies, de optimalisatie van afvalstromen, de flexibiliteit en het aanpassingsvermogen van ruimtes, maar ook het delen van diensten zoals mobiliteit, gereedschappen en huishoudelijke apparaten.
Energie
Een centrale ‘ruggengraat’ dient als knooppunt voor de distributie van slimme elektriciteits- en warmtenetwerken. Deze centraal geplaatste ruggengraat stroomlijnt de energietoevoer naar productieruimtes en woongebieden erboven en maakt tegelijkertijd de uitwisseling van restenergie mogelijk.
Samenleven
Een netwerk van onderling verbonden openbare ruimtes waarin groene elementen naadloos zijn verwerkt, bevordert sociale interactie en versterkt de band met de natuur. Dit is essentieel voor het cultiveren van een evenwichtige leef- en werkomgeving waarin het algehele welzijn voorop staat.
Stedenbouwkundig ontwerp
Gebieden met gemengd gebruik kunnen dienen als overgangszones tussen productielocaties en woonwijken. Om diverse werk- en woonzones effectief met elkaar te verbinden en tegelijkertijd voldoende groene ruimten voor sport en recreatie te behouden, worden innovatieve ontwerpprincipes essentieel.
1 Langs de hoofdweg
De ruime en groene stoep stimuleert spontane ontmoetingen tussen voorbijgangers. Bewoners en bezoekers kunnen genieten van de intieme terrassen in een groene omgeving. Terwijl in de grote showrooms op de begane grond zich de wereld van uitvinding, innovatie en productie toont.
2 vierkant
Het publieke domein is autovrij, terwijl alle logistiek intern plaatsvindt. De bouwstructuur is flexibel kan reageren op nieuwe economische ontwikkelingen, uiteenlopend gebruik en de dynamiek van evenementen. Dit bevordert spontane en onverwachte ontmoetingen.
3 Binnenplaats
De binnenplaatsen van de woonlaag vormen een oase van rust. De bewoners genieten er van het weelderige groen en maken op een ongedwongen manier contact met hun buren. Deze binnenplaatsen bevorderen het gemeenschapsgevoel.
4 Wonen langs het park
Huizen naast makerspaces bevinden zich dicht bij een weelderig groen park. Hierdoor ontstaat combinatie van stedelijke levendigheid en natuurlijke rust.
5 Het park
Het aangrenzende bos vormt, te midden van de stedelijke drukte, een oase van rust in het hart van de stad. hier kunnen bewoners en bezoekers hun geest ‘resetten’. Hier worden dromen gedroomd, en vriendschappen gesmeed. Het plezier van een ontspannen middag in het park wordt een onderdeel van het dagelijks leven.
Meer weten?
Lees hier de evaluatie van de lezingenreeks Slimme Stedelijk Mix, met tal van interessante links.