archief / downloads

Achtergrondartikel: DomusDela

DomusDela: de plek waar ’Jezus Waaghals’ waakt over de stad…

Dit is het verhaal van een bijzondere plek. Het verhaal van een heel oud stukje Eindhoven, in het hart van de stad. Een kerk, een school, een internaat, een kapel en een klooster aan de oevers van de Dommel. De plek Jezus Waaghals waar van grote hoogte de inwoners van de lichtstad tot zich roept en waakt over Eindhoven. In november 2019 opende DomusDela hier haar deuren. DomusDela staat voor ‘huis mogelijk gemaakt door DELA’. Het is een verwijzing naar eigenaar coöperatie DELA die het voormalige klooster Mariënhage eind 2017 overnam van de Orde van de Augustijnen.

Terug in de tijd…

Op deze plek werd tussen 1100 en 1250 een kasteel gebouwd. Het was vermoedelijk een rechthoekige woontoren op een zogenaamde ‘motte’, een door mensenhanden opgeworpen heuvel aan de Dommel die was omsloten door een gracht. In 1419/1420 schonk de toenmalige heer van Eindhoven, Jan II van Schoonvorst (ca. 1381-1434), dit kasteel aan de Augustijner kanunniken, nadat hij zelf een nieuw kasteel iets verderop had laten bouwen (bekend als het Kasteel van Eindhoven). Het klooster kreeg de naam ‘Ons Lieven Vrouwe op die Haghe’. De kloosterlingen werden aangeduid als reguliere kanunniken van Sint Augustinus.

Tijdens de Beeldenstorm in 1566 werd het klooster geplunderd en liep zware schade op. In 1581, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, stak het Staatse leger het klooster in brand en nam de ongeveer twintig monniken gevangen. Het klooster liep wederom schade op en de kloosterkerk werd een ruïne.

De monniken kochten zich vrij en vluchtten naar ‘s-Hertogenbosch. Daar bleven ze tot 1629. Het kloostergebouw werd tijdens hun afwezigheid behoorlijk beschadigd. Vernieuwing van het complex volgde pas in 1628. Daaraan herinneren de muurankers op de achtergevel van het voormalige klooster. Na het vertrek van de monniken hebben de gebouwen tot 1890 vele bestemmingen gehad. Ze deden dienst als huisvesting van de rentmeesters van de prins van Oranje, veldhospitaal en textielfabriek.

Paters Augustijnen

In 1891 kwam het gebied in handen van de paters Augustijnen die er een nieuw klooster stichtten. Kort daarna bouwden ze een kerk (de Paterskerk of Augustijnenkerk) en een gymnasium voor jongens (het Augustinianum met bijbehorende kapel).

De kerk is een zogenaamde driebeukige kruiskerk in neogotische stijl, ontworpen door architect Jos Hegener (1864-1933). De kerk dateert uit 1898. De toren heeft een zeshoekig grondvlak en is 66 meter hoog. Op de torenspits staat het Heilig Hartbeeld van de hand van de Roermondse beeldhouwer Jean Geelen (1852-1926). Het is een beeld van Jezus die zijn armen uitnodigend openhoudt. Het is vier meter hoog en weegt zo’n 800 kilo. In de volksmond heet het beeld ‘Jezus Waaghals’.

Het Augustinianum is eveneens ontworpen door Hegener en dateert uit de jaren 1913-1918. De uitbreiding van het gymnasium en de Studentenkapel zijn in 1924/1925 ontworpen door architect Paul Bellot (1876-1944). De architectuur van de Franse monnik Dom Paul Bellot is bijzonder. De titel ‘Dom’ verkreeg hij nadat hij lid werd van de Orde der Benedictijnen. Dom Bellot verwierf bekendheid vanwege zijn expressionistische bouwstijl. Bellot geloofde heilig in het gebruik van maatverhoudingen en was voortdurend op zoek naar de ideale, ‘goddelijke’, verhoudingen. In Eindhoven ontwierp hij in samenwerking met architect H.C. van de Leur (1898-1994) ook de Heilig Hartkerk aan de Ploegstraat (1928-1931).

Tijdens Open Monumentendag 2015 zijn er verschillende rondleidingen verzorgd door het kloostercomplex. Bezoekers konden destijds het voormalige Augustinianum, de Paterskerk en de Kapel bezoeken en was er veel aandacht voor de architectuur van Dom Bellot. Op de website van Architectuurcentrum Eindhoven vertelt Liz Dewitte over deze bijzondere architectuur in haar artikel ‘Perfect tot in alle details’.

Een nieuwe toekomst…

Net als in de rest van Nederland nam het kerkbezoek de afgelopen decennia langzaam maar zeker af. ook nieuwe paters meldden zich niet. Samen met de gemeente gingen de Augustijnen daarom op zoek naar een nieuwe bestemming voor hun complex in het stadshart van Eindhoven. Coöperatie DELA werd eigenaar en kwam met een plan voor een herbestemming van het complex. Samen met de paters, de gemeente Eindhoven en de provincie Noord-Brabant wist de in Eindhoven gevestigde uitvaartverzekeraar en -verzorger een bijzondere herontwikkeling te realiseren. Voor het ontwerp tekenden de bureaus diederendirrix en architecten|en|en. Het landschapsontwerp is gemaakt door Buro Lubbers. Bureau Franken begeleidde de gehele transformatie. Het woongebouw van de paters valt buiten deze fase van de herontwikkeling en zal in een later stadium aan de beurt komen.

De ontwerpers hebben gezocht naar mogelijkheden om het gebied meer openbaar toegankelijk te maken, zodat het deel wordt van het stedelijk weefsel van Eindhoven. Daarnaast zijn de losse gebouwen door het toevoegen van een nieuw volume, ‘De Knoop’, tot een geheel gesmeed. Hier bevinden zich ook de nieuw entrees tot het complex. De heldere en strakke architectuur van De Knoop is een rustpunt tussen de bijzondere, monumentale architectuur. Pas als je er doorheen loopt zie je stukjes historie, door de daklichten en de uitsparingen in de wanden.

Via De Knoop kan de bezoeker naar ceremoniehuis De Kapel en ceremoniehuis De Paterskerk, Brasserie Rita, Boutique Hotel Mariënhage, de vergaderzalen, het binnenplein en de tuinen. Samen vormen zij DOMUSDELA dat wordt gerund door LBG Hotels, Hutten Meeting & Events en DELA. Muziekgebouw Eindhoven is de muzikale partner van DOMUSDELA .

Brasserie Rita is vernoemd naar de Heilige Rita, patrones van de hopeloze gevallen. Volgens de legende drapeerden bijen een witte deken over haar lichaam, toen ze in 1447 gestorven was. De devotie voor heilige Rita werd vooral verspreid door de Augustijnen..

De kerk en de kapel zijn ontdaan van zoveel mogelijk religieuze duiding en nu geschikt voor uiteenlopende bijeenkomsten, voorstellingen en feesten. Preekstoel en orgel hebben hun prominente plaats behouden, maar de vaste banken zijn verwijderd. Heel bijzonder in de voormalige kerkruimte is Shylight, een beweeglijk lichtkunstwerk van Studio Drift. Deze studio werd opgericht door ontwerpers Lonneke Gordijn (1980) en Ralph Nauta (1978). De ooit zo populaire biechtstoelen aan de straatkant van de kerk zijn vervangen door grote ramen.

Achter de brasserie, in het trappenhuis van de oude school, is een vide gecreëerd waar het rijkversierde hoogaltaar een schitterende nieuwe plek heeft gekregen. De oude school, het Augustinianum, en het internaat zijn stijlvol verbouwd tot Boutique Hotel Mariënhage.

Tijdens de restauratie kwam een muur uit 1420 tevoorschijn, een deel van de oude kloosterkerk die verloren ging in de 80-jarige oorlog tegen de Spanjaarden. Het is één van de oudste restanten van het middeleeuwse Eindhoven. Tijdens Open Monumentendag 2018 was hebben duizenden bezoekers deze muur kunnen bekijken.

De Studentenkapel met zijn bijzondere baksteenarchitectuur functioneert als tweede ceremonieruimte. In de Kloostertuin ligt het bescheiden kerkhof van de paters Augustijnen. Maar liefst 170 van hun broeders liggen hier begraven. Ook de overgebleven paters zullen hier ooit, als hun tijd gekomen is, te ruste worden gelegd. Zo blijven ze tot in lengte van dagen met DomusDela verbonden. Tekst: René Erven, september 2020.

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en ontvang het laatste nieuws in je inbox