Het Nederlandse platteland ‘moet op de schop voor brede welvaart’. Dat stelde Joks Janssen tijdens zijn oratie aan Tilburg University, vrijdag 13 december jl. In het huidige, hoogproductieve landbouwsysteem in Nederland staat de verhoging van het bruto binnenlands product centraal. Echter, de economische baten daarvan overschrijden inmiddels ruimschoots de ecologische en sociale kosten. De stikstofcrisis is daarvan slechts het zoveelste bewijs. Janssen pleit daarom voor een systeem waarin de bijdrage van de landbouw aan zowel de economie als de samenleving wordt beoordeeld. Dat betekent een planologie waarin grond, gemeenschap en geschiedenis centraal staan, zodat er ruimte komt voor andere waarden, dan uitsluitend economische. Dat kan alleen als landbouw en leefomgeving weer worden geïntegreerd.

De huidige strikte scheiding tussen bijvoorbeeld landbouw en natuur zit de gewenste integratie in de weg. Een ruimtelijke herinrichting van het Nederlandse platteland– een wederombouw zoals Janssen het omschrijft – is noodzakelijk, waarbij naast voedselproductie ook andere waarden, zoals biodiversiteit, wateropvang, wonen en zorg, een plek krijgen. Meer dan ooit is behoefte aan functiecombinaties waarin een verantwoorde ecologie, zoals een robuust watersysteem en soortenrijke natuur, samengaat met sociale en economische vereisten, zoals woningbouw, een gezonde leefomgeving en toekomstperspectief voor boeren.

In zijn oratie bepleit Janssen de noodzaak van het anders waarderen van agrarische grond, om de verweving van landbouw met bijvoorbeeld natuur en water mogelijk te maken. De overheid zal daarbij aan actieve grondpolitiek moeten voeren om boeren te ondersteunen die ecologisch willen produceren en aan natuurbeheer willen doen. Daarnaast is samenwerking tussen boeren en andere grondeigenaren noodzakelijk om tot een betere afstemming tussen landbouw en leefomgeving te komen. Dat vraagt om een overheid die gemeenschappelijk initiatief stimuleert en beloont. Ten slotte kunnen we volgens Janssen leren van de geschiedenis van voor de industrialisatie van de landbouw en ruilverkavelingsoperaties. Oude, historische systemen, zoals watermolenlandschappen en vloeiweides, kunnen helpen in de zoektocht naar een landbouw die beter is afgestemd op de natuur en een steeds grilliger klimaat. Een pleidooi dat onlangs ook Steffen Nijhuis (TU Delft) bij Architecuurcentrum Eindhoven hield. Inzicht in het verleden zorgt tevens voor identiteit en bredere betrokkenheid bij de ruimtelijke reorganisatie van het platteland.

Deze oproep past naadloos in het lopende programma van Architectuurcentrum Eindhoven ‘Groei en de regio’. Onder leiding van Anne Seghers (Ruimtevolk) onderzoeken we de komende jaren hoe groei en de culturele, ruimtelijke en economische lagen van de regio met elkaar samenhangen. Wat is het fundament van de huidige groei? Hoe kunnen we een balans vinden tussen economische, sociale en ecologische belangen? De volgende bijeenkomst in de serie ‘Groei en de regio’ staat gepland op donderdag 13 februari 2025, 16.00 uur in Natlab. Dan onderzoeken we de relatie tussen de toepassing van innovatieve bouwtechnieken, met biobased materialen en de kansen voor het landschap.