Verslag: Van stenen naar sociale structuren
Van stenen naar sociale structuren: Regionale groei als ontwerpopgave
De Brainportregio groeit. De bouwplannen nemen toe, evenals de investeringen in bereikbaarheid en infrastructuur. Het is een groei met een impact op de hele regio, nu ook steeds meer mensen een woning buiten de gemeente Eindhoven zoeken. Maar hoe wordt er nagedacht over het huisvesten van deze nieuwe bewoners? En nog belangrijker: heeft de regio niet een visie nodig op de sociaal-maatschappelijke impact van deze groei? Hoe zorgen we voor een regio waarin mensen niet alleen wonen, maar ook samenleven? Deze vragen stonden centraal tijdens de derde bijeenkomst in het kader van het programma Groei en de Regio: diepe wortels en nieuwkomers.
Eindhoven is altijd een stad van nieuwkomers geweest. Philips en DAF bouwden niet alleen fabrieken, maar ook complete wijken, met voorzieningen, scholen en plekken voor ontmoeting. Ze begrepen dat een sterke regio niet alleen op werkgelegenheid draait, maar op gemeenschapsvorming. ASML en de huidige generatie bedrijven lijken die les te zijn vergeten. Hun impact is gigantisch, maar de zorg voor sociale samenhang blijft onderbelicht.
De demografische kaart van Oost-Brabant laat een opvallend contrast zien, vertelde programmamaker Anne Seghers (Ruimtevolk). Eindhoven heeft een constante instroom van nieuwe bewoners, terwijl omliggende dorpen generatieslang dezelfde families huisvesten. Volgens een onderzoek van BrabantKennis (2019) woont de gemiddelde Brabander binnen dertig kilometer van zijn overgrootouders. Deze ‘diepe wortels’ maken gemeenschappen hecht, maar ook kwetsbaar voor verandering (afbeelding).
Afbeelding: gemiddelde afstand tussen de woongemeenten van achterkleinkinderen en de geboortegemeente van hun overgrootouders (geboren tussen 1880-1900) in 2007. In de gemeente Eindhoven hebben zich veel nieuwe bewoners gevestigd terwijl in de omliggende gemeenten er sprake is van ‘honkvastheid’. Bron: NIDI 2013
Juist in deze dorpen wordt de groei steeds voelbaarder. Landschapsarchitect Marianne Verhoeven, tevens inwoner van Bergeijk, ziet hoe sociale netwerken onder druk staan. Ze stelde dat dorpen eerder gedefinieerd worden door hun hechte gemeenschappen, en niet alleen door hun ruimtelijke structuur. Zonder bewuste inspanningen om ontmoeting te stimuleren, verdwijnt dat evenwicht. Dit is geen nostalgisch verlangen naar hoe het was, maar een ontwerpopgave voor de toekomst.
Niet alleen dorpen, ook stadswijken worstelen met groei. Onderzoeker Aya Bergkamp (Cocosmos) beschreef het participatieproces dat werd uitgevoerd met het oog op de gebiedsvisie Groots Gestel. Hier zien bewoners groei niet alleen als bedreiging, maar ook als kans. ‘Gestel is levendig’ en: ‘Ik ben benieuwd wie er allemaal komen wonen,’ zijn enkele uitspraken van bewoners. Maar er was ook een duidelijke waarschuwing: groei mag niet ten koste gaan van bestaande identiteit. Mensen staan open voor verandering, maar geen verlies van eigenheid.
Die spanning is ook zichtbaar in Veldhoven. Strategisch adviseur Jeroen IJff (gemeente Veldhoven) ziet hoe verdere groei de dorpse identiteit op de proef stelt. Zijn boodschap: ‘Stop met bouwen, start met het ontwerpen van woonmilieus.’ Groei betekent niet alleen méér huizen, maar ook een omgeving waarin mensen zich thuis voelen. Burgemeester van Veldhoven Marcel Delhez waarschuwde al eerder: ‘de ongeremde groei van Brainport legt een te zware druk op voorzieningen.’
Het probleem is niet de groei zelf, maar hoe we ermee omgaan. Ton Pulles (Samenwerking Kempengemeenten) vatte het kernachtig samen: ‘Een regio functioneert pas goed als er wordt geïnvesteerd in de ‘infrastructuur’ die mensen met elkaar verbindt.’ Die infrastructuur is méér dan wegen en huizen. Het gaat om buurthuizen, pleinen en gedeelde voorzieningen – plekken waar sociale structuren kunnen wortelen.
Tijdens de bijeenkomst kwamen concrete ideeën uit het publiek: meer laagdrempelige ontmoetingsplekken, gedeelde eetmomenten en sociale initiatieven die aansluiten bij de bestaande cultuur van een buurt. Dit zijn geen extraatjes, maar de fundamenten van een succesvolle regio. De huidige groeiagenda van Brainport mist een cruciaal element: gemeenschapsvorming. Zolang dat niet verandert, blijven we achter de feiten aanlopen. Woningen bouwen is relatief eenvoudig. Een samenleving bouwen vraagt om meer visie en lef.
Kortom, wie durft de groei écht vorm te geven? Gemeenten? Ontwikkelaars? Bedrijven zoals ASML? Eén ding is duidelijk: De Brainportregio groeit, maar echte vooruitgang wordt pas geboekt als we naast huizen ook investeren in plekken die sociale verbindingen mogelijk maken.
Anne Seghers (Ruimtevolk) verzorgde een leiding, en moderator Lisa Peters (Dagverlichter) ging vervolgens in gesprek met Aya Bergkamp (Cocosmos), Marianne Verhoeven (Verhoeven De Ruijter), Jeroen IJff (gemeente Veldhoven) en Ton Pulles (Samenwerking Kempengemeeneten) én de zaal.
Datum bericht: 25 maart 2025
Verslag: Stan Jansen en René Erven