Verslag stadsgesprek Stad van de Toekomst / februari 2019
‘Een prachtig cadeau voor de stad’, zo typeerde een van de bezoekers uitkomsten van het ontwerpende onderzoek ‘De stad van de toekomst’. Deze breed opgezette studie werd geïnitieerd door BNA Onderzoek en liep van januari tot eind november 2018. Aan de hand van vijf testlocaties van 1 x 1 km in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven werd gekeken naar nieuwe manieren van stad maken. Op maandag 11 februari presenteerden de twee teams die op de Eindhovense tetstlocatie hadden gestudeerd hun inspirerende visies bij Architectuurcentrum Eindhoven…
Iets later dan geland begon de bijeenkomst in de overvolle Podiumzaal van Natlab. Ruim 170 belangstellenden hadden zich verzameld voor de presentatie van de hypothetische plannen voor de toekomst van Fellenoord. Want dat ‘hypothetische’ onderstreepte Ronald Rijnen aan het begin van de avond. Hij is werkzaam als strategisch adviseur Stadsontwikkeling van de gemeente Eindhoven en als gemeentelijk opdrachtgever betrokken bij het project. ‘Ja, we zijn met Kees Christiaanse Architects & Planners aan de slag in dit gebied, maar we wilden toch ook een keer fris en onbevangen naar de opgave kijken. We waren nieuwsgierig welke nieuwe, aanvullende gezichtspunten de multidisciplinaire aanpak zou opleveren.’
Twee multidisciplinaire teams presenteerden hun bevindingen. Bart Mispelblom Beyer, architect directeur van Tangram architecten, beet het spits af. Hij vond Eindhoven een uitdagende case: ‘Eindhoven is een stad die economisch aan de weg timmert, en ambitie toont. En, Eindhoven bracht een centrumlocatie als onderzoeksgebied in. Dus per definitie een complexe en uitdagende opgave.’ Hij vertegenwoordigde het team Triangle met daarin ook vertegenwoordigers van universiteiten en deskundigen op gebied van ontwerp, mobiliteit, klimaat, energie, leefbaarheid, economie, filosofie en ontwikkeling.
‘Stadplannen als blauwdrukken zijn uit de tijd. Deze tijd heeft behoefte aan nieuwe methoden en instrumenten’, stelde Mispelblom Beyer. Het onderzoek dat hij presenteerde was dan ook een combinatie van een visie op een nieuw proces van stadmaken én een ruimtelijke visie op de locatie. Het proces van stadmaken verandert door de beschikbaarheid van veel (digitale) data en door een andere omgang daarmee. Bovendien signaleerde Mispelblom Beyer dat stadsontwikkeling zich momenteel in een complexer krachtenveld ontwikkelt: ‘Steeds meer partijen denken en ontwikkelen mee, er is sprake van een bredere participatie. Dit vergt een meer generieke en fluïde strategie.’ Hij betoogde om onzekerheden een gecontroleerde plaats te geven. Die aanpak resulteerde in een zogenaamde ‘urban transition game’, een bordspel met de naam Fellenopoly dat de belangen van de verschillende stakeholders in kaart brengt met als doel om complexe vraagstukken op te breken in behapbare deelvragen.
De ruimtelijke visie van team Triangle op de testlocatie is wellicht even intrigerend als de visie op het proces. Mispelblom Beyer noemde het een ‘spectaculaire interventie’, die ‘toeristen trekt’ en de kernwaarden van Eindhoven, Technologie, Design en Kennis, verbeeldt. Team Triangle stelt voor om een brede pleinvormige opening te creëren onder het bestaande hoogspoor. Een nieuwe connectie tussen noord en zuid, een soort ‘horizontale Eiffeltoren’, zoals Mispelblom Beyer het typeerde. Een plek voor grote evenementen als de DDW, met een hoge verblijfskwaliteit en tegelijk ook een plein met een klimaatfunctie (waterberging, voorkoming hittestress).
Team Urban Arcipelago, het tweede internationale en multidisciplinaire team dat de testlocatie bestudeerde, stond onder aanvoering van Mauro Parravicini van Mauroparravicini architects. Het team keek vooral naar de potenties van de Fellenoord als vervoer-hub in groot Eindhoven, maar ziet ook de specifieke problemen van zone. Fellenoord is namelijk ook een gebied dat vrij laag ligt en waar overvloedig regenwater na zomerse stortbuien regelmatig tot grote problemen leidt. Tegelijk is het ook een punt van ‘botsende’ en complexe verkeersstromen van auto, busvervoer en trein. Het verhoogde spoor blijkt nog steeds een barrière tussen noord en zuid. Desondanks ziet Urban Arcipelago daar kansen.
Ze introduceerden een reservering voor aanvullende 14 meter brede ‘mobiliteitsstrip’: parallel aan het bestaande spoortracé. Deze strip vult zich in de tijd en faciliteert verschillende vormen van mobiliteit: voetgangers, fiets, bus en lightrail. Onder deze strip kunnen horeca en commerciële functies worden geprogrammeerd. Het huidige busstation in dit plan kan omgevormd worden tot een nieuw stadsplein voor Eindhoven en het nieuwe busstation komt ten oosten van het KPN gebouw.
Maar wellicht het meest interessante beeld ontstaat bij het verder uitzoomen. Hier wees een van de bezoekers op tijdens het nagesprek met de zaal. De mobiliteitsstrip zou namelijk kunnen worden verlengd naar Strijp-S, Strijp-T en via de Brainport Industries Campus naar de Luchthaven. Aan de oostkant zou de strip kunnen ‘aantakken’ op de Ring van Eindhoven. Hierdoor krijgt het plan betekenis voor de stad en de verschillende campussen in de Eindhovense periferie. ‘Als je zo uitzoomt ontstaat er een ander beeld op de verdichtingsuitdaging die Eindhoven zich stelt. Die verdichting is, naast de Fellenoord, wellicht ook mogelijk op andere plekken in de stad, zoals in de Kanaalzone of op plekken langs de Ring.’
Mispelblom Beyer was het daar mee eens. ‘We staan voor een enorme verdichtings- en dus bouwopgave. Waar kunnen we dat programma kwijt? Dat geldt niet alleen hier in Eindhoven, dat geldt met name ook voor de Randstad.’ Hij pleitte daarmee ook voor meer visie bij de rijksoverheid op de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. Rijnen voegde daar wel aan toe dat Fellenoord nog ‘leeg’ is en dus ook veel ruimte biedt voor ontwikkeling: ‘Daar kunnen we al snel beginnen. Bovendien is daar extra bebouwing noodzakelijk om een aangenaam milieu te kunnen creëren.’
Mispelbloem Beyer besloot de avond met de opmerking dat gedurende het project een enorme hoeveelheid ‘denkkracht’ is gemobiliseerd en dat mooie kansen in kaart zijn gebracht: ‘Het is zonde om dat niet op te pakken. Nu door. Wie A zegt, moet ook B zeggen…’ Een bezoeker typeerde de gepresenteerde onderzoeken als een prachtig cadeau voor de stad. Maar een cadeau is alleen van waarde als het ook daadwerkelijk wordt gebruikt en niet in een kast verdwijnt. Architectuurcentrum Eindhoven nodigde de gemeente en betrokken partijen uit om over een jaar nog eens op bezoek te komen en aan het Eindhovense publiek te komen uitleggen hoe de ontwikkeling van Fellenoord nu daadwerkelijk zijn beslag krijgt. Wordt vervolgd…
Stadsgesprek ‘De stad van de toekomst’ vond plats op maandag 11 februari 2019 in Natlab. Gasten: Ronald Rijnen, gemeente Eindhoven; Bart Mispelblom Beyer, architect directeur van Tangram architecten; Mauro Parravicini van Mauroparravicini architects. Moderatie: Erna van Holland. Verslag: René Erven.