De kwalitatieve woningbouwopgave
De enorme woningbouwopgave waar Nederland voor staat is uiterst actueel. Het was een veel besproken thema in de verkiezingstijd en ook in media wordt er momenteel nog volop over gepubliceerd. Voor Nederland wordt er gesproken over het bijbouwen van 1 miljoen woningen in de komende tien jaar. In het Stedelijk Gebied Eindhoven ligt er, met de ondertekening van de Woondeal, de ambitie om de komende vijf jaar 27.000 woningen bij te bouwen, plus zo’n 1000 tijdelijke woningen.
Joks Janssen is kritisch op de manier waarop er momenteel over het woningvraagstuk wordt nagedacht. Hij is als hoogleraar ‘Brede welvaart in de regio’ verbonden de Universiteit Tilburg. In een column voor het Nationale Renovatie Platform stelt Janssen dat er momenteel te veel nadruk ligt op ‘bijbouwen’, op het vergroten van de woningvoorraad. Het woningbouwvraagstuk is echter volgens hem veel complexer. Hij plaatst een aantal kritische kanttekeningen bij de actuele discussies.
Hij wijst bijvoorbeeld op de impact van de hypotheekruimte. Veel belangrijker dan het woningtekort is de maximale hypotheek die huizenkopers kunnen krijgen. De leenruimte hangt bijvoorbeeld voor een groot deel samen met de lage rente. En die heeft nog een ongewenst effect op de prijzen: investeerders zien vastgoed als een lucratieve belegging, waardoor de prijzen nog verder worden opgedreven. Bouwen helpt niet tegen prijsverhoging als de hypotheekruimte blijft groeien en internationaal kapitaal van investeerders vrij spel heeft op de woningmarkt.
Daarnaast is Janssen kritisch over het bijbouwen in gebieden buiten de stad. Als de bestaande woonwijken in Nederland met 10-15% worden verdicht, dan kunnen daar volgens Janssen al een miljoen woningen worden gerealiseerd. Het absorptievermogen van de bestaande stad voor extra woningbouw is dus enorm groot.
Hij pleit ook om de woningbouwopgave te koppelen aan de andere grote ruimtelijke opgaven waar we in Nederland voor staat. Als gevolg van de klimaatverandering is duurzame verstedelijking de echte uitdaging. Woonwijken moeten niet alleen wooncomfort bieden, maar zullen ook natuurinclusief, circulair en klimaatbestendig moeten zijn. Janssen: ‘Goed beschouwd is woningen bouwen het probleem niet, wel levendige en betekenisvolle plekken ontwikkelen, die toekomstbestendig zijn en stevig ingebed in het stedelijk weefsel.’
Het waren juist deze kwalitatieve vragen die centraal stonden tijdens de bijeenkomst ‘nieuwe woonlandschappen’, die Architectuurcentrum Eindhoven organiseerde op donderdag 8 april 2021. De gasten stonden stil bij een groot aantal zaken, zoals de beeldvorming rond tijdelijk wonen, ecologie en beheer, nieuwe collectieve woonwensen en innovatie, de toepassingen van duurzame materalen en technieken én inclusivteit.
Stedenbouwkundige Tom van Tuijn lichtte het plan voor Buurtschap te Veld toe. Hier gaat de gemeente en woningcorporaties ‘Thuis en Woonbedrijf de komende jaren een groot aantal tijdelijke woningen bouwen. Zo’n 700 in totaal. Van Tuijn schetste het imago dat nu nog aan tijdelijk wonen kleeft, namelijk als minderwaardig, goedkoop en bedoeld voor doelgroepen met een rugzakje. Hij pleitte er voor om tijdelijk wonen op te vatten als een volwaardige vorm van wonen, en dat is ook precies wat Buurtschap te Veld beoogt. Het is dan volgens van Tuijn ook een gebiedsgerichte aanpak in plaats van een productgerichte. Tijdelijkheid wordt daarbij opgevat als ‘geleidelijkheid’. In de loop van de tijd zullen tal van zaken zoals beheer steeds helderder worden ingevuld.
Jos Lichtenberg ging vervolgens in op Living Lab 040, een deelproject binnen Buurtschap te Veld. Als we blijven bouwen op de manier zoals we gewend zijn dan wordt betaalbaar wonen in de stad volgens de initiatiefnemers van Living Lab 040 onmogelijk. Het project beoogt bouwinnovaties te koppelen aan onderzoek. Hoe willen mensen leven en wonen? Kan de bouwopgave slimmer worden aangepakt? Dus: ecologischer, betaalbaar, duurzamer, flexibel en sneller? Die vragen staan de komende jaren centraal binnen Living Lab 040. De lessen van dit onderzoek worden vertaald in de aanpak van bouwopgave in stad.
Peter Portheine, directeur van Brainport Smart District (BSD), ervaart de spanning tussen wat mag én wat je graag zou willen. Nieuwe systemen staan op gespannen voet met de bestaande wettelijke kaders. Tegelijk zullen er wat hem betreft andere wegen moeten worden verkend, want als we die 1 miljoen woningen echt willen realiseren, en daarbij ook rekening gaan houden met klimaatdoelen, dan ontkomt je niet aan innovatie. Sterker nog dat is volgens Portheine cruciaal.
Het project in collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) Meer&Deel wordt momenteel ontwikkeld voor een deelgebied binnen Vredeoord, de voormalige kantoorlocatie van Philips aan de Boschdijk. Eigenaar van het gebied, woningcorporatie Trudo, wilde aanvankelijk in dit deel particulieren zelf laten bouwen, maar in overleg met de initiatiefnemers van Meer&Deel paste Trudo de plannen aan. Philippe Rol, architect van Meer&Deel, lichtte het proces toe. Daar waar traditioneel bij CPO het inkoopvoordeel van een collectief centraal staat, onderzoeken betrokkenen in dit project actief nieuwe vormen van collectiviteit en de mogelijkheden om duurzame materialen en technieken toe te passen.
Angelique Bellemakers, adviseur bij Inbo en lid Q-team BSD, pleitte in het nagesprek om (nog) meer oog te hebben voor andere, kwetsbare doelgroepen en te onderzoeken hoe ook deze in deze projecten kunnen meedoen. Daarnaast vond ze het van belang om met elkaar in gesprek te blijven, ook na oplevering van een project. Hoe woon je samen? Wat is de impact van je plan? Wat kan er beter? Die kennisuitwisseling is feitelijk nu al van belang. Peter Portheine brak een lans om nu al, in deze fase van de ontwikkeling, elkaar actiever op te zoeken en de ervaringen en inzichten te delen. Verslag: René Erven
Het gesprek over nieuwe woonlandschappen werd georganiseerd door Architectuurcentrum Eindhoven en vond plaats op donderdag 8 april 2021. Te gast waren: Tom van Tuijn, Tom van Tuijn Stedenbouw / ontwerper Buurtschap te Veld; Jos Lichtenberg, initiatiefnemer Living Lab 040; Philippe Rol, ATTB / architect CPO Meer&Deel; Peter Portheine, directeur Brainport Smart District en Angelique Bellemakers, adviseur Inbo en lid Q-team BSD. Gespreksleiding: Erna van Holland. De digitale bijeenkomst is via deze link integraal terug te zien. Beeld: CPO Meer&Deel