Het organiseren van ontmoeting
Geoffrey West stelt dat ‘menselijke interactie’ de meest belangrijke verklaring vormt voor de huidige trek naar de steden en het succes ervan. In zijn publicatie Scale (2018) beschrijft hij hoe ontmoetingen leiden tot innovaties, het uitbreiden van netwerken en daarmee ook tot nieuwe bedrijvigheid. Dit vergroot de kansen voor de stad.
Soms zijn dat toevallige, vervelende, niet gewenste ontmoetingen, maar vaak ook geplande. De uitdaging voor planners is volgens West de maximalisering van ontmoetingen en de minimalisering van ergernissen. Met andere woorden: het organiseren van probleemloze congestie. Dit uitgangspunt vormt feitelijk ook de rode draad bij de ontwikkeling van zowel de onderwijscampus van de Fontys Hogescholen aan de Rachelsmolen als van de TU/e. Dat bleek tijdens de bijeenkomst over de toekomst van deze voor Brainport belangrijke onderwijsgebieden.
Bas van Gompel, gebruikte de typering ‘sticky campus’ om aan te geven dat een onderwijsomgeving meer is dan een plek voor informatieoverdracht. Het is en wordt dé plek waar ontmoeting en kennisontwikkeling plaatsvinden in een omgeving met bij uitstek hoge verblijfskwaliteit. Van Gompel is manager huisvesting, onderhoud en nieuwbouw bij Fontys Hogescholen en nauw betrokken bij de vernieuwing van de onderwijscampus aan de Rachelsmolen. Hier worden momenteel (medio maart 2020) enkele oude onderwijsgebouwen gesloopt om plaats te maken voor drie nieuwe gebouwen in een groene en stimulerende setting. Corona zorgde er voor dat binnen korte tijd het onderwijs volledig digitaal werd. Daarmee gaf de pandemie een beslissende zet aan de gewenste digitalisering van het onderwijs. Tegelijk kan digitalisering wel een rol spelen in kennisoverdracht, maar blijft het voor Fontys enorm belangrijk om onderwijs ook fysiek vorm te geven.
Caro van de Venne lichtte het Fontys campusplan toe. Ze is architect en partner van Barcode Architects, het Rotterdamse bureau dat de campus ontwierp. Bij ontmoeten worden alle zintuigen actief, en dat is waarom de fysieke omgeving zo’n belangrijke rol speelt bij het huidige onderwijs dat draait om kennisdeling, ontmoeting en wederzijdse inspiratie. Op de campus zullen straks drie nieuwe gebouwen verrijzen met in het hart van de campus een verbindend ‘stadsplein’. Hier zijn de formele entrees van de drie gebouwen gesitueerd waarin voorzieningen, praktijkonderwijs en generieke werkplekken worden ondergebracht. De gebouwen hebben straks een oppervlakte van in totaal zo’n 24.000 vierkante meter. Hier zullen echter straks minder studie- en werkplekken zijn, maar er is wel meer geïnvesteerd in de verblijfskwaliteit die moet bijdragen aan ontmoeting tussen studenten en docenten, maar ook tussen studenten en docenten onderling en met externe partners. Bij de oplevering zullen de hekken verdwijnen en staat de nieuwe campus ook in open verbinding met de stad.
Fontys heeft daarnaast ook een groot aantal onderwijsgebouwen verspreid over de stad. In deze zogenaamde fieldlabs vindt onderwijs plaats in een gesimuleerde praktijkomgeving. De onderwijsinstelling heeft bijvoorbeeld fieldlabs op De Brainport Industries Campus (BIC), Strijp-T en op de Automotive Campus. Enkele jaren gelden zijn ook een aantal opleidingen van Fontys neergestreken in gebouw Nexus op de TU/e Campus. Het voormalige TNO gebouw werd verbouwd naar ontwerp van architecten|en|en, EGM architecten en de interieurarchitecten van Studio Groen+Schild. De uitdaging was om dit onderzoekgebouw, ooit ontworpen voor 500 onderzoekers, te transformeren tot een inspirerende, uitnodigende en toekomstbestendige leeromgeving voor 2500 studenten van de Fontys instituten: Engineering; Toegepaste Natuurwetenschappen en Bedrijfsmanagement; Educatie en Techniek.
Frans Benjamins, architect en partner bij Architecten|en|en, lichte deze transformatie toe, waarin ontmoeting wederom het belangrijkste ontwerpuitgangspunt was. Door de opleidingen over de verschillende verdiepingen verdelen worden verschillende onderwijsconcepten gefaciliteerd. De eerste verdieping functioneert daarbij als de gemeenschappelijke laag. Deze is van buiten te bereiken via een trap die tegelijk ook de entree accentueert. De opzet van de diverse verdiepingen wordt gestructureerd door de lange gangen. Op strategische plekken zijn deze gangen open gemaakt waardoor ruimte ontstaat voor leerpleinen. Het souterrain heeft een bijzondere verblijfskwaliteit gekregen door de nieuwe openingen.
De campus van de Technische Universiteit Eindhoven is de afgelopen jaren ingrijpend veranderd en staat aan de vooravond van een aantal nieuwe ontwikkelingen. Dorine Peters, directeur Real Estate TU/e, ging in op de belangrijkste vernieuwingen van de campus. Het Campus 2020 plan vormde in 2010 het startsein voor de vernieuwing van het Eindhovense universiteitsterrein, dat oorspronkelijk werd ontworpen door Sam van Embden (1904-2000). Met het campusplan wilde de universiteit werken aan een aantrekkelijke werk- en onderwijscampus, waar internationale studenten en wetenschappers elkaar ongedwongen kunnen ontmoeten. De universiteit zelf concentreerde daarbij de eigen onderwijs- en onderzoeksactiviteiten rond de zogenoemde Groene Loper en liet elders op het terrein ruimte voor onder meer wonen, externe onderwijsinstellingen en onderzoeksinstituten. Inmiddels is de Vastgoedstrategie 2030 en het Masterplan 2040 gereed. Deze plannen zorgen onder meer voor voldoende vierkantmeters kantoor- en onderwijsruimte, om de groei naar 14.500 studenten en 4.000 medewerkers te kunnen faciliteren, waarbij in het masterplan ook expliciet aandacht is voor nieuwe studentenhuisvesting, ecologische waarden en landschap.
Atlas, het voormalige hoofdgebouw, vormde een van de sleutelprojecten binnen het Campus 2020 plan. Het werd in 2019 gelauwerd met de Dirk Roosenburgprijs, de gemeentelijke prijs voor ruimtelijke kwaliteit. Do Janne Vermeulen, partner-architect bij Team V architecten, lichtte de belangrijkste ontwerpaspecten van dit gebouw toe en ging kort in op Neuron, de transformatie van het voormalige Laplace gebouw. Ook hier staat ontmoeting centraal, maar er is ook aandacht voor geconcentreerd studeren en werken. Deze verbouwing zal medio 2022 worden opgeleverd.
De laatste bijdrage werd verzorgd door Dirk Spooren van Woonbedrijf en Manfred Wansink, architect-partner VenhoevenCS. Ze presenteerden de plannen voor de nieuwe studenthuisvesting die zal worden gebouwd op de plek waar jarenlang het Paviljoen stond. Hier zullen Woonbedrijf en Bouwonderneming Heijmans een complex van 735 studentenwoningen gaan realiseren dat past binnen campusvisie voor 2040 van de TU/e. Het plan bestaat uit twee woontorens met 653 studentenwoningen met daar tussenin een laagbouw met 82 studentenwoningen. Hierin komen straks ook een ‘makerspace’, een facilitaire werkplaats, winkels en andere ruimtes.
Het vormen van een levendige studentengemeenschap is een belangrijk aspect binnen het concept. Ontmoeting speelt daarin wederom een belangrijke rol. Hierbij wort de student ook gezien als een onderdeel van het ecosysteem dat Brainport is. Door op deze manier de investeren in de studentengemeenschap hopen de initiatiefnemers dat de studenten op hun beurt investeren in de lokale economie en kiezen voor een carrière binnen de Brainportregio. Als alles goed verloopt, zullen de eerste woningen, net als de Fontys Campus aan de Rachelsmolen, medio 2023 worden opgeleverd… Verslag: René Erven
Het gesprek over de vernieuwing van de onderwijscampussen werd georganiseerd door Architectuurcentrum Eindhoven en vond plaats op donderdag 18 maart 2021. Te gast waren: Bas van Gompel, manager huisvesting, onderhoud en nieuwbouw bij Fontys Hogescholen; Caro van de Venne, architect-partner Barcode architects; Frans Benjamins, architect-partner Architecten|en|en; Dorine Peters, directeur Real Estate TU/e; Do Janne Vermeulen, partner-architect bij Team V architecten, Dirk Spooren, assetmanager Woonbedrijf; Manfred Wansink, architect-partner VenhoevenCS architecture + urbanism. Gespreksleiding: Erna van Holland. De digitale bijeenkomst is via deze link integraal terug te zien.
Beeld: visualisatie Fontys campus, Barcode Architects